![]() |
Penulis KHAIRUNISA NABILA, Mahasiswa Sastra Minangkabau, Universitas Andalas Padang |
-----------
Di nagari nan hijau permai, di kaki Bukik Barisan nan gagah, hiduiklah sabuah kaluarga nan rukun. Adlizal, namo apaknyo, bapunyo jo harato bando, nan disagani di kampuang.apak adlizal bakarajo di sabuah institusi nan tanamo di daerahnyo.
Bini baliau banamo Maimunah, padusi Minang sajati nan rancak, baik hati jo lamah lambuik tapi kuek jo pandirian, manjadi tiang utamo manjago kasatuan rumah tanggo. Mereka dikaruniai salapan urang anak: ampek urang anak laki-laki jo ampek urang anak padusi.
Anak suluang mereka adolah “Eti” padusi tangkeh jo paliang gadang di antaro dunsanak-dunsanaknyo. Disusul anak ka duo banamo “Ida” nan manih jo suko bagarah. Anak katigo banamo “Mus” anak laki-laki partamo di keluarga nan gagah namun pandiam. “Ayang” anak kaampek nan lincah jo panuah samangaik.
Sudah tu anak kalimo banamo “Dai” anak laki-laki kaduo nan punyo banyak ka pandaian .sudah tu “Yus” anak kaanam di keluarga iko nan ramah elok laku jo pandai manari. Ato, anak katujuah, laki laki panyayang. salanjuiknyo si bungsu yaitu Ace, anak laki-laki terakhir, nan cadiak jo panuah ide.
Kaluarga Adlizal jo Maimunah hiduik bakacukupan. Mereka punyo Rumah gadang nan di bangunnyo baduo, jo gonjong manjulang sarato ukiran rancak, manjadi saksi bisu galak cando jo kahangatan keluarga ko nan indak ado habihnyo.
Tiok malam, sasudah makan, mereka bakumpua di ruang keluarga, mandanga carito-carito lamo dari apak nyo “Adlizal”, atau sakadar bagarah basamo tantang hari-hari nan lah lalu. Karukunan itu saolah indak ka panah barakhia.
Namun, roda kahidupan taruih baputa. Indak taraso wakatu taruih balalu, Adlizal sarato Maimunah umua lah batambah mulai manuo basamo anak pun lah gadang-gadang.
Suatu pagi nan bakabuik, Maimunah talabiah dahulu manghadok Ilahi, maninggakan luko nan mandalam bagi saluruah kaluarga. Adlizal kahilangan saparuh nyawanyo, namun apak Adlizal harus taruih malanjutkan hiduik demi anak” nyo Indak bara lamo umpamo jarak 3 bulan, Adlizal manuruik maimunah menghadok ilahi. Kapaian kaduo urang tuo manjadi pukulan barek bagi anak-anak serta keluarganyo.
Sasudah tujuah hari tujuah malam balalu, tibo wakatu mambahas parihal harato pusako. Sasuai adaik jo syaraik, harato paninggalan dibagi samo rato. Kaampek anak padusi Eti, Ida, Ayang, jo Yus mandapek pambagian tanah surang-surang untuak mambangun rumah jo lakinyo beko.
Anak-anak laki-laki Mus, Dai, Ato, jo Ace pun indak lupo dari pambagian. Mereka mandapekan rumah gadang paninggalan urang tuo, rumah tampek mereka gadang, rumah nan manyimpan sajuta kanangan.
"Rumah ko, rumah pusako kito," kecek Mus katiko itu, jo suaro tagata manahan haru. "Kito jago samo-samo. Bia anak cucu kito beko kok pulang dari rantau, ado tampek untuak singgah, tampek untuak malapeh panek. Tampek mangana asanyo. Iko marupokan paninggan kakek neneknyo."
Sadoalahnyo sapakaik. Mereka tahu baa mahanyo rumah itu, indak hanyo dari segi materi, tapi juo nilai sijarah jo kanangan nan tarukia di satiok suduiknyo. Anak laki-laki, sasudah manikah, mambangun kaluarga baru mereka di parantauan, namun rumah gadang itu tatap manjadi simbol nan maikek mereka jo tanah kalahiran. Sakali-sakali, mereka ka pulang, mambao bini jo anak-anak, bakumpua di rumah pusako, mangulang baliak galak jo cando maso ketek.
Wakatu taruih bajalan. Tahun baganti tahun. Sairing bajalannyo wakatu, bibik-bibik katamakan mulai tumbuah subua di hati sabagian anak-anak padusi Adlizal jo Maimunah. Terutamo Eti jo Ida. Mereka maliek nilai strategis rumah gadang nan talatak di tangah nagari, dakek jo pasa jo jalan utamo. Pikiran untuak manjualnyo jo mambagi rato hasianyo samakin kuek.
Suatu sore, katiko sadoalah anak-anak padusi bakumpua di rumah Ayang, Eti mambukak pambicaraan.
"Ida, Ayang, Yus," Eti mamulai, nadanyo palan namun panuah parhitungan. "Kalian tahu, rumah gadang tu kini kosong malompong. Dunsanak laki-laki jarang pulo pulang. Labiah elok kito jua sajo. Uangnyo bisa kito bagi rato, cukuiklah kan untuak tambahan modal atau untuak kabutuhan nan lain?"
Ida langsuang sapakaik. "Batua, ni Eti! Ambo lah lamo mamikian itu. Dari pado tabangkalai, labiah elok jadi pitih. Lagi pulo, anak-anak laki-laki lah punyo rumah surang-surang di rantau. Mereka juo kan lah dapek bagian tanah nan lain."
Ayang jo Yus saliang pandang. Mereka maraso indak nyaman jo ide ko. Bagi mereka, rumah itu labiah dari sakadar bangunan. Itu adolah pusako, warisan indak tabali dek materi dari urang tuo mereka.
"Tapi Eti, Ida," kecek Ayang ragu-ragu. "Rumah tu kan amanah dari Uda Mus, Uda Dai, Uda Ato, jo Uda Ace. Katonyo untuak tampek singgah anak cucu kito beko."
"Ah, itu kan cuman alasan!" sanggah Ida capek. "Zaman kini mano ado lai nan ka pulang kampuang cuman untuak singgah-singgah? Kok nio, mereka bisa sewa panginapan atau hotel. Labiah praktis!"
Yus, nan biasanyo pandiam, mancobo manangahkan. "Tapi bukankah itu tando sayang urang tuo kito ka anak laki-laki? Mereka nio anak cucu mereka tatap punyo ikatan jo tanah leluhur."
Eti maelo napas. "Danga ambo, Yus. Kito ko padusi. Kito juo punyo hak. Baa kok hanyo mereka nan dapek rumah tu? Toh, tanah nan kito dapek kamaren tu kan jauah dari pusek karamaian. Kok dijuo, kito bisa dapek untuang gadang. Pikia lah."
Parundiangan balanjuik. Eti jo Ida gigih mambujuak Ayang jo Yus. Akhianyo, jo babagai argumen jo janji manih tantang kauntungan materi, Ayang nan tadinyo ragu mulai goyah. Hanyo Yus nan tatap indak bagarak.
Namun, suaronyo nan lamah lambuik indak mampu mambanduang kainginan mayoritas. Mereka mamutuihkan untuak manyampaikan niaik mereka kapado dunsanak laki-laki.
-Musyawarah Nan Panuah Katagangan
Tigo minggu balalu, kaba itu tibo ka talingo Mus, Dai, Ato, jo Ace. Mereka takajuik, berang, jo kecewa. Mereka capek-capek mamutuihkan untuak pulang kampuang, nio mangecek elok-elok jo Uni jo adiak padusinyo.
Patamuan kaluarga diadoan di rumah gadang itu sandiri. Suasana sangaik managangkan, babeda jauah jo kahangatan maso lalu. Salapan basudaro itu duduak malingka di ruang tangah, jo mato nan saliang baadu pandang.
Mus, sabagai nan tatuo jo paliang dihoromati, mamulai pambicaraan. "Uni jo adiak-adiak ambo sakalian, kami nan laki-laki alah mandanga niaik kalian untuak manjua rumah ko. Kami nio tahu, apo alasan kalian sabananyo?"
Eti barani manjawek. "Mus, Dai, Ato, Ace. Kami hanyo bapikia realistis. Rumah ko kosong, indak tarawaik. Labiah elok dijuo, pitihnyo bisa kito manfaatkan basamo."
"Indak tarawaik?" suaro Dai maninggi, indak picayo. "Salama ko kami salalu mangirim pitih untuak bayia listrik, parbaikan jo parawatan rumah ko. Kalian nan tingga di siko, samestinyo bisa ikuik manjago nyo!"
Ida manyolo, "Tapi Uda, nilainyo ka taruih naiak. Kok kito jua kini, untuangnyo gadang. Kito sadoalah bisa manikmatinyo, indak hanyo kalian sajo."
"Manikmatinyo baa?" tanyo Yus, raut muko nyo manunjuakan kakecewaan mandalam. "Apo kalian lupo pasan Bapak jo Amak? Rumah ko bukan sakadar harato. Iko adolah pusako! Iko amanah!"
Ace, si bungsu nan biasanyo santai, kini mangecek jo nada sarius. "Rumah ko alah manjadi simbol. Simbol ikatan kito sabagai kaluarga. Simbol tanah kalahiran kito. Kok iko dijua, apo nan ka tasiso dari sadoalah itu?"
Parundiangan mamaneh. Eti jo Ida barekeh pado kainginan mereka, samantaro Mus, Dai, Ato, jo Ace bausaho mati-matian mampatahankan warisan nan mereka anggap sakral. Ayang sakali-sakali mancobo manangahkan, namun suaronyo tagiliang dalam riuahnyo parundiangan. Yus hanyo tadiam, hatinyo hancua malihat pasalisihan antaro dusanak nyo ko.
"Alah mah Uda," kecek Eti jo nada tinggi. "Kami juo barhak! Kok dahulu Bapak jo Amak maagiah tanah untuak kami, baa kok rumah ko hanyo untuak kalian?"
"Karano kami anak laki-laki!" saru Mus, suaronyo manggalagar. "Kami nan batangguang jawab manjago silsilah, manjago namo elok kaluarga. Rumah ko adolah tampek kami babaliak, tampek kami maajakan anak-anak kami tantang asa-usuanyo!"
"Itu kan pikiran kuno!" Ida manyalo, indak nio kalah. "Kini sadoalah samo sajo! Anak laki-laki atau padusi, punyo hak nan samo!"
Malihat suasana nan samakin karuah, Mus mancobo mananangkan diri. Inyo tahu, parundiangan jo emosi indak ka manyalasaian masalah. "Baiklah, kok baitu. Kito indak ka mamutuihkan apo-apo hari ko. Agiah kami wakatu untuak bapikia. Tapi ingek, rumah ko bukan hanyo tantang pitih. Iko tantang harago diri, tantang adaik, tantang janji kapado Bapak jo Amak."
Babarapo hari sasudah kejadian itu kamudian, Mus jo dunsanak laki-lakinyo duduak basamo di sabuah kadai kopi di pinggia nagari. Mereka mancari jalan kalua dari pasalisihan ko.
"Ambo indak habih aka, baa kok ni Eti jo ni Ida jadi mode itu," kato Dai, manyaruput kopi pahiknyo.
"Ambo juo," tambah Yus. "Saolah-olah urang tu indak lai paduli jo nilai-nilai nan diajakan Bapak jo Amak dahulu."
"Kito harus mancari solusi, Manjua rumah ko bukan pilihan. Itu samo sajo jo manjual kahormatan kaluarga." kecek Mus
Ace, nan sadari tadi diam, akhianyo angkek bicara. "Baa kok kito maagiah solusi lain? Kito sapakaik untuak indak manjua rumah gadang tu. Tapi, kito bisa manfaatan sabagian halaman balakang rumah untuak usaho. Misalnyo, kito bangun babarapo kamar sewa untuak pandatang, atau toko ketek. Hasilnyo bisa dibagi rato untuak sadoalah salapan basudaro. Jo baitu, Eti jo Ida tatap mandapekan kauntungan, tapi rumah pusako tatap tajago."
Ide Ace manarik parhatian. Mus bapikia kareh. "Itu ide nan rancak, Ce. Tapi apo ni Eti jo ni Ida ka sapakaik? Mereka kan nionyo pitih tunai, langsuang gadang."
"Kito cubo sajo dulu," kecek Ace. "Sakurang-kurangnyo, itu manunjuakan baso kito indak hanyo bapegang pado tradisi tanpa maagiah solusi nan jaleh."
• Kasapakatan nan Barek Hati
Musyawarah kaduo pun diadoan. Kali ko, Mus manyampaikan ide Ace jo hati-hati.
"Kami lah mamikian masalah ko jo sangaik sarius," kecek Mus. "Kami indak ka manjual rumah ko. Itu adolah harago mati. Tapi, kami mangarati kainginan kalian untuak mandapekan manfaat finansial. Jadi, kami manawakan ko: kito indak ka manjua rumah ko, tapi kito bisa mangambangkan sabagian lahan di sakitar rumah ko untuak usaho. Misalnyo, kito bangun babarapo kamar untuak disewakan, atau toko ketek. Kauntungan dari usaho itu ka kito bagi rato untuak kito salapan basudaro. Baa?"
Eti jo Ida nampak kecewa. Jaleh bukan itu nan urang tu nio. Namun, Mus lah mangecek jo tageh, dan dunsanak laki-laki mereka manunjuakan kasalidan nan indak bisa digoyahkan. Ayang jo Yus, nan sajak awal indak talalu sapakaik jo ide panjualan, kini maraso agak tanang.
"Tapi Uda," kecek Eti, mancobo tawar-manawar. "Baa kok beko hasianyo indak sabarapo? Kok manunggu itu, bilo kami bisa dapek pitih gadang?"
"Saba, Eti," jawek Mus. "Rezeki itu lah diatur. Nan paralu, niaik kito elok. Kok kito kelola jo sarius, Insya Allah ka ado hasianyo. Rumah ko ka tatap tagak, manjadi kabanggaan kito, jo tatap mambarikan manfaat bagi sadoalahnyo."
Sasudah parundiangan, janji Mus untuak manjadi pananggung jawab utamo dalam pengelolaan usaho tasabuik, Eti jo Ida akhianyo maangguk sapakaik, walau jo barek hati. Mereka manyadari baso pilihan mereka tabateh. Labiah elok mandapekan sasuatu dari pado indak samo sakali, jo nan tapantiang, mereka indak nio hubungan pasudaroan mereka hancua salamo-lamonyo.
• Karukunan Nan balik Basami
keputusaan itu memang bukan nan paliang diinginkan dek sadoalah pihak, namun itulah jalan tangah nan paliang pas nan bisa diambiak. Tanpa marugikan babarapo pihak. Bia lambek tapi pasti, Mus, dibantu Dai, Ato, jo Ace, mulai merealisasikan ide pambangunan kamar sewa di bagian balakang rumah gadang. Mereka bakarajo kareh, mangaluakan pitih dari kantong pribadi mereka, demi manjago amanah urang tuo jo kasatuan kaluarga.
Babarapo wakatu kudian, kamar-kamar sewa itu salasai dibangun jo mulai manghasilkan pandapatan. Kauntungan dibagi rato, tamasuak kapado dunsanak padusi. Walaupun indak sabanyak nan mereka harokkan dari panjualan rumah, namun cukuik lumayan untuak manambah pundi-pundi mereka.
Sairing bajalannyo wakatu, hati Eti jo Ida mulai malunak. Mereka malihat ba a dunsanak laki-lakinyo bakarajo kareh, indak hanyo demi pitih, tapi demi manjago warisan. Mereka malihat anak cucu dari Mus, Dai, Ato, jo Ace nan acok bakunjuang, bamain di halaman rumah gadang, jo mandanga carito-carito tantang leluhur mereka. Rumah itu, kini indak lai kosong. Alah hiduik baliak.
Suatu hari, Eti duduak tamanuang di sisi rumah gadang, mamandangi ukiran rancak nan mulai puda. Tiba-tiba, Yus datang jo duduak di sampiangnyo.
"Baa, Uni Eti?" tanyo Yus lamah lambuik. "Kini rumah ko rami lai, yo?"
Eti maangguk, senyum tipih tarukia di bibia nyo. "Iyo, Yus. Dulu ambo talampau silau jo pitih. Ambo lupo, ado nan labiah ba harago dari itu."
Yus manggenggam tangan Eti. "Kito sadoalah baraja, Uni. Nan pantiang, kini kito lah kembali rukun. Bapak jo Amak pasti sanang malihat kito mode ko."
Rumah gadang itu, pusako nan elok, kini kembali manjadi simbol harmoni jo pasatuan. Inyo indak hanyo manjadi tampek bataduah, tapi juo manjadi pangana baso harato materi bisa dicari, namun kasatuan kaluarga jo amanah leluhur adolah sasuatu nan indak takia haragonyo.
Sengketa nan ampia mamacah balah itu, akhianyo barujuang pado kasadaran akan pantiangnyo manjago pusako, indak hanyo dalam bantuak fisik, tapi juo nilai-nilai luhua nan takanduang di dalamnyo.
Yus menggenggam tangan Eti. "awak basamo baraja, uni. Nan paralu, kini awak alah rukun baliak. Apak dan Amak pasti senang mancaliak awak nan takah iko." (***/)
Mohon Berkomentar Dengan Bahasa Yang Sopan. Terima Kasih